جای زخم یا اسکار

پوست بدن سه لایه اصلی دارد که از سطح به عمق شامل اپیدرم ،درم و هایپودرم می باشد. این لایه محافظ تحت تاثیر عوامل مختلف می تواند دچار آسیب شود. به طور کلی هرگونه آسیبی که باعث از بین رفتن تمام لایه های پوست و یا لایه های سطحی پوست شود، زخم ایجاد می کند که به آن اسکار نیز گفته می شود.

انواع جای زخم

از نظر عمق آسیب به پوست، می توان زخم ها را به دو دسته سطحی و عمقی تقسیم کرد.

زخم های سطحی

زخمهایی که لایه اپیدرم را تخریب می کنند، همگی بدون باقی ماندن جای اسکار بهبود می یابند و جالب اینجاست که پوستی که پس از ایجاد آسیب سطحی ترمیم می شود جوانتر از پوستی است که قبل از آسیب وجود داشته است و این نکته  اساس جوانسازی پوست در پزشکی است. ( لیزر ،RF، پلکسر و سایر دستگاه های مشابه با این مکانیسم عمل می کنند.)

زخم های عمقی

در زخمهایی که عمقی هستند و لایه های عمقی پوست نیز درگیر می شوند همیشه اسکار باقی می مانند (مانند برش های جراحی)

انواع اسکار

عوامل مؤثر بر ترمیم زخم

لازم به ذکر است که پوست هر چقدر نازک و ظریف باشد بهتر می توان از بخیه های ظریف استفاده نمود لذا بخیه هایی که در صورت یک خانم با پوست ظریف بکار می رود نازکتر از بخیه هایی است که در یک آقا با پوست ضخیم بکار می رود.

  • مراقبت از زخم در دوران بهبودی
  • مصرف ترمیم کننده موضعی
  • دوری از آفتاب
  • جلوگیری از کشیده شدن جای زخم
  • استفاده از ویتامین E و استروئیدهای موضعی

به یاد داشته باشید جای زخم بخشی طبیعی از روند بهبودی پس از هر جراحی است، همچنین شکل ظاهری و درمان آن به عوامل مختلفی مانند اندازه و محل برش جراحی، سن، ژنتیک، جنسیت و حتی نژاد و… بستگی دارد.

چرا جای بعضی از زخمها می ماند؟

پوست بدن لایه بسیار زیبایی است که اندامها را می پوشاند و نمای زیبایی برای قسمتهای مختلف بدن ایجاد می کند. این پوست دارای لایه های مختلفی است که اگر آسیب ببیند می تواند خود را ترمیم کند. اگر لایه های سطحی پوست آسیب ببیند، پوست ترمیم شده درست همانند پوست قبل از آسیب خواهد شد. به همین دلیل در خراشیدگیهای سطحی پوست نگران باقی ماندن جای زخم نباشید زیرا کاملا به حالت طبیعی برمی گردد. ولی اگر لایه های عمقی پوست آسیب ببیند، پوست ترمیم شده همانند پوست قبل از آسیب نخواهد شد و جای زخم باقی می ماند.

چگونه می توان از ایجاد جای زخم جلوگیری کرد؟

بسیاری از افراد نمی دانند که در زمانی که زخم ایجاد می شود می توانند کارهایی کنند که از ایجاد جای زخم جلوگیری شود و یا باعث شود زخم، اثر کمتری بر جای بگذارد. گاهی این نکات بسیار ساده آنقدر مهم هستند که در صورتی که رعایت شوند، منجر به نتایجی می شود که با هیچ روش دیگری (مانند جراحی، لیزر و…) نمی توان به آن دست یافت. لذا برای پیشگیری از باقی ماندن اثر زخم باید به این نکات بسیار مهم توجه کرد.

  1. جلوگیری از عفونت زخم و آسیب بیشتر سلولهای اطراف آن

    مثلا در سوختگی یا خراشیدگیهای سطحی، اگر به دلیل مراقبت نامناسب، محل زخم عفونی شود، لایه های عمقی پوست آسیب می بینند و این موضوع باعث باقی ماندن اثر زخم می شود. لذا در بعضی از زخمها برای جلوگیری از عفونت، مصرف آنتی بیوتیک لازم است.

  2. از محلول بتادین استفاده نکنید

    بر خلاف تصور عموم مردم که فکر می کنند استفاده از بتادین برای ضدعفونی کردن زخم مناسب است، هیچگاه برای تمیز کردن یک زخم باز از محلول بتادین استفاده نکنید. توجه داشته باشید که این محلول همانطور که میکروبها را از بین می برد، سلولهای سالم زخم را نیز آسیب زده و باعث بدتر شدن جای زخم خواهد شد. به طور کلی زخم مانند مخاط چشم، حساس است و هر چیزی که نتوانیم در چشممان بریزیم نمی توانیم بر روی زخم بریزیم.

  3. تمییز نگه داشتن زخم

    تمیز نگه داشتن زخم به ترمیم هرچه بهتر آن کمک می کند. شستشوی زخم با آب و صابون (و مخصوصا شامپو بچه) در حدی که لخته ها و ترشحات روی زخم برطرف شود، بسیار کمک کننده است. بهتر است این کار هر روز 4-3 بار انجام شود. رعایت نکردن این نکته بسیار مهم، یکی از علل شایع باقی ماندن جای بخیه در افرادی که عمل زیبایی بینی کرده اند می باشد. (درمان جای زخم)

  4. جلوگیری از دستکاری بی مورد زخم

    از دستکاریهای بی مورد زخم (مانند کندن روی آن) جلوگیری شود. اغلب ما می دانیم که یکی از عوامل مهم باقی ماندن جای جوشهای صورت، دستکاری جوشها و کندن آنهاست. متاسفانه تا به امروز هیچ روشی ( لیزر، دارو و…) که به طور کامل بتواند جای جوشها را از بین ببرد وجود ندارد.

  5. از بین بردن فاصله بین لبه های زخم

    اگر بین لبه های زخم فاصله ای ایجاد شده باشد باید به روشهای مختلف (بخیه مناسب، چسبهای مخصوص بافتی و…) این فاصله از بین برود، درغیر این صورت این فاصله با اثر باقیمانده از زخم پر می شود. در طول دوره طبابتم گاهی با افرادی برخورد داشتم که به دلیل ترس از باقی ماندن جای بخیه، حاضر به استفاده از این روش نبودند. اگر به طور علمی و منصفانه بخواهم قضاوت کنم باید بگویم که بخیه زدن مانند چاقوی دو لبه است. در مواردی که بخیه درست و با ظرافت زده شود می تواند معجزه گر باشد و برعکس اگر نامناسب زده شود می تواند نتیجه را بدتر کند. (درمان جای زخم)

  6. از بین بردن اختلاف سطح لبه های زخم

    اگر لبه های زخم در یک سطح نباشد، به این معنی که لبه یک طرف بالا یا پایین تر از سمت مقابل باشد، حتما اثر بدی خواهد گذاشت. این موضوع مهمترین عامل ایجاد زخمهای پله ای شکل است لذا باید این اختلاف سطح با زدن بخیه های مناسب برطرف شود.

  7. از بین بردن فرورفتگی لبه های زخم

    اگر لبه های زخم به داخل زخم برگشته باشد حتما اثر بدی به جای می ماند این مساله عامل مهم ایجاد زخمهای فرورفته است، بنابراین لازم است با زدن بخیه درست اصلاح شود.(اصلاح این نوع زخم به مهارت پزشک بستگی دارد)

  8. ثابت نگه داشتن لبه های زخم

    اگر زخم در محلی است که پوست آن مرتب حرکت می کند و کشیده می شود (مانند اطراف لبها، اطراف پلک و ابرو)، با وجودی که لبه های زخم از هم فاصله نداشته باشند و درست در کنار هم قرار گرفته باشند، توصیه می شود که بخیه زده شود، زیرا در طول مدت ترمیم با حرکت بافتهای اطراف ممکن است فاصله بین لبه های زخم ایجاد شود. (درمان جای زخم)

  9. بخیه زخم در ساعات اولیه

    در صورتی که زخمی نیاز به بخیه داشته باشد بهتر است این کار در چند ساعت اول صورت گیرد. زیرا گذشت زمان باعث متورم شدن لبه های زخم شده و از اثرات مثبت بخیه می کاهد.

  10. عدم استفاده از کرم یا پمادهای از بین برنده جای زخم در 2 هفته اول

    تا زمان بسته شدن زخم و کامل شدن پوشش اپیتلیوم پوست آن (حدود 2 هفته اول از زمان ایجاد زخم)، ازکرم یا پمادهای از بین برنده جای زخم ( الیز، رژودرم، آلفا و…) استفاده نکنید. زیرا با وجودی که این داروها می توانند در ترمیم زخم موثر باشند، استفاده زود هنگام از آنها می تواند اثر معکوس داشته باشد.

روش های پوشاندن جای زخم

  1. پوشاندن زخم با موها

    در خانمهایی که زخمی در بالای پیشانی و ابرو، جلوی گوش و یا بالای گردن دارند می توانند آن را بوسیله موهای خود بپوشانند. در آقایان زخمهای اطراف دهان، پایین صورت و بالای گردن بوسیله ریش و سبیل پوشانده می شود.(تصویر زیر)

 

  1. استفاده از مواد آرایشی

    درافرای که جای زخم نسبتا کوچک و یا صافی دارند و آنهایی که جای زخمشان نسبت به اطراف رنگ متفاوتی دارند می توانند با استفاده از مواد آرایشی به راحتی این مشکل را مخفی کنند.

  2. کاشت مو

    بویژه در نواحی ابرو و سر در افرادی که محل زخم آنها به دلیل از بین رفتن موهای آن ناحیه بیشتر دیده می شود، می تواند موثر باشد. (تصویر زیر)

در هر حال، در بعضی از موارد با وجود رعایت موارد فوق، با جای زخمهایی روبرو می شویم که باز هم نمای بدی دارند و بدتر از همه اینکه گاهی جای زخمها به گونه ای هستند که با صحبت کردن، خندیدن و یا هرگونه حرکت عضلات صورت نمایانتر می شوند (تصویر زیر)

روش های برطرف کردن جای زخم

روشهای مختلف جراحی و غیر جراحی (مانند لیزر و انواع داروها) برای برطرف کردن جای زخمها وجود دارد که هر کدام ویژگیهای خود را دارد. به طور کلی هیچ روشی به تنهایی برای تمامی زخمها موثر نیست. لذا برای استفاده از هر روش درمانی، باید به ویژگی هر زخم و خصوصیت روش درمانی انتخاب شده، توجه کرد. توجه داشته باشید که هیچکدام از روشهای درمانی، نمی تواند اثر زخم را به طور کامل از بین ببرد. بنابراین هدف از بکارگیری روشهای مختلف این است که ظاهر زخم را طوری تغییر دهیم که دیده نشود و یا کمتر نمایان باشد. روشهای غیر جراحی شامل لیزر، داروهای موضعی، درم ابریژن و غیره است. در بسیاری از موارد می توان گفت تاثیر آنها شبیه هم می باشد لذا می توان یکی از آنها را جایگزین دیگری کرد. به عنوان مثال در جای زخم ممکن است استفاده از لیزر و درم ابریژن اثر نسبتا مشابهی داشته باشد.

در حالی که روش جراحی ترمیم اسکار برای جای زخمهای کوچک (مانند جای جوشهای صورت) چندان روش مناسبی نیست و می تواند نتیجه بدتری ایجاد کند، در زخمهای بزرگتر، روش بسیار کارآمدی تلقی می شود به گونه ای که هیچکدام از روشهای غیر جراحی چنین نتایجی را نخواهند داشت. به عنوان مثال در تصویر زیر با وجودی که بیمار چند سال از داروهای مختلف و لیزر استفاده نمود باز هم نتیجه آن همچنان که در تصویر زیر مشاهده می شود مناسب نیست.

راه های بهبود جای زخم در روش جراحی

  1. باریک کردن جای زخم تا حد امکان

    بسیاری از جای زخمها به واسطه پهن بودن، توجه را به خود جلب می کنند و قطعا با باریک تر شدن آنها، کمتر به چشم می خورند. باریک کردن جای زخم تنها از طریق خدمات جراحی زیبایی قابل انجام است و اگر شما دارای جای زخم پهن هستید، بهتر است بدانید با مصرف داروهای موضعی و استفاده از لیزر، تنها پول خود را صرف کرده اید و به نتیجه دلخواه نخواهید رسید. زیرا روشهای غیر جراحی، قادر به باریک کردن جای زخم نیستند. (درمان جای زخم)

  2. هم سطح کردن جای زخم با نواحی اطراف آن

    با وجودی که در موارد خفیف، جای زخم غیر همسطح، می تواند با روشهای غیر جراحی بهبود یابد، ولی در انواع شدیدتر، اثر جراحی اسکار به مراتب بهتر از روشهای غیر جراحی خواهد بود. همسطح کردن جای زخم با نواحی اطراف، در کمتر دیده شدن آن بسیار موثر است. (درمان جای زخم)

  3. نامنظم سازی جای زخم – درمان جای زخم

    بسیاری از محلهای زخم به دلیل خطی و منظم بودن آنها به راحتی دیده می شوند. اگر این خطوط صاف و منظم به صورت خطوط شکسته و یا زیگزاگ در بیایند کمتر دیده می شوند زیرا چشم انسان به راحتی نمی تواند مسیر خطوط نامنظم را دنبال کند. در واقع در این روش با ایجاد خطای دید، جای زخم پنهان می شود. این روش نیز تنها با استفاده از جراحی (جراحی اسکار) قابل انجام است. (درمان جای زخم) همانطور که درتصاویر زیر می بینیم از هر سه روش فوق برای بهبود و درمان جای زخم این بیمار استفاده شده است.

بررسی برخی از اسکارهای مهم

در زیر به بر خی از انواع مهم جای زخم که بیشتر مورد توجه قرار می گیرند می پردازیم: اسکار انقباضی: این اسکار بسیار سفت و غیر قابل ارتجاع است و به مرور زمان منقبض تر و جمع تر می شود و می تواند حرکت عضو را به شدت مختل کند ( مثلا” در صورت باعث باز ماندن دهان یا بسته نشدن پلک ها شود). جای جوش Acne: اگر شما جوشهای زیادی در صورت خود دارید احتمالا” جای زخم جوش نیز در صورت خود دارید. اسکارهای آکنه انواع مختلفی دارند، از چاله های عمیق گرفته تا زخم هایی که از نظر ظاهری زاویه ای یا موج دار هستند. گزینه های درمان به انواع زخم های آکنه بستگی دارد. اما آن چیزی که در این بخش مدنظر ما است به حداقل رساندن جای زخم پس از جراحی ست.

عوامل مؤثر بر ترمیم زخم ( و باقی ماندن جای زخم ) بعد از جراحی

عوامل مربوط به پزشک: جراح می تواند با استفاده از تکنیک های مختلف باعث شود جای زخم کمتر دیده شود، یکی از روش های مخفی کردن زخم این است که برش های جراحی را در قسمت هایی انجام دهد که کمتر در معرض دید است. از مهمترین روش های دیگری که جراح بکار می برد، شکستن خط برش جراحی است، به گونه ای که اسکار به جامانده به صورت خط صاف و مستقیم دیده نشود زیرا چشم به راحتی می تواند خطوط مستقیم را شناسایی کند و ببیند لذا با شکستن خط برش ،خطای دید ایجاد می کنیم و اسکار جراحی را با وجودی که وجود دارد از دید پنهان می کنیم. از مهمترین اقدامات نهایی که جراح برای مخفی کردن جای برش جراحی انجام می دهد ترمیم زخم به صورت میکروسکوپیک  با استفاده از نخ های ظریف بخیه است. همه شما می توانید به راحتی دوخت لباس هایی را که با دوخت ظریف آماده شده اند را با دوختی که برای بستن در گونی ها استفاده شده اند مقایسه کنید و ظرافت کار را دریابید.

یک کرم ترمیم کننده: انواع کرمها میتوانند در ترمیم زخم کمک کننده باشند. برخی از آنها ( مانند کرمهایی که پایه سیلیکونی دارند ) بعنوان مثال پوششی برای زخم عمل می کنند در حالیکه برخی نقش لایه برداری و تحریک ایجاد سلولهای جدید دارند.

دوری از آفتاب: هر چه بیشتر در معرض آفتاب قراربگیرید قرمزی بیشتر باقی می ماند، از کرم ضد افتاب استفاده کنید.

مصرف ویتامن E: تجربه نشان داده  که ویتامین E و استروئیدها اسکارها را به حداقل می رساند. مراقبت از کشیدگی: از کشیدن و کشش بیش از حد که باعث بزرگ شدن و کشیدگی جای زخم می شود از 6 تا 12 ماه اول خودداری کنید.

ترمیم جای زخم صورت

در ویدیوی زیر مشاهده می کنید یکی از بیماران ما متاسفانه در جنگ تحمیلی ترکش به صورتشان برخورد کرده و جای آن روی صورتشان باقی مانده است. قطعا همه خانمها روی صورتشان حساس هستند و  این موضوع به شدت تاثیر منفی روی اعتماد بنفسشان دارد. ایشان با مراجعه به لمون کلینیک عمل جراحی اسکار را انجام دادند. این عمل به صورت بی حسی موضعی نیز می تواند انجام شود و بدون درد می باشد.